Το χρονικό της σύγκρουσης που είχε προαναγγελθεί βρίσκεται σε εξέλιξη. Βέβαια οι ρίζες της είναι βαθιές και παλιές. Ξεκινούν από την ταύτιση του Έθνους με την Εκκλησία. Είναι γνωστό ότι σε δύσκολους καιρούς «η Εκκλησία», δηλαδή η θρησκευτική πίστη και η ένταξη σε μια ομάδα, βοήθησε στη διατήρηση της εθνικής συνείδησης και ταυτότητας. Παράλληλα βέβαια, χρησιμοποιήθηκε για να μεταφέρει σε μια άλλη στιγμή (στη Δευτέρα παρουσία) τη λύση των προβλημάτων και σε μια άλλη κοινωνία (την θεία) την αμφισβήτηση της κοσμικής εξουσίας. Από τότε πέρασαν χρόνια πολλά. Η σύγκρουση ανάμεσα στα κέντρα εξουσίας βρέθηκε σε κατάσταση ισορροπίας. Σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο οι δύο εξουσίες -τουλάχιστο συμβολικά- ξεχώρισαν. Η θρησκευτική εξουσία ανέλαβε την διαχείριση των μεταφυσικών μας αγωνιών και η πολιτική εξουσία των καθημερινών μας αγωνιών.

Μέσα στο όλο αυτό σύστημα οι ρόλοι πολλές φορές μπλέκονται. Σε άλλες περιοχές του πλανήτη η Εκκλησία επιτελεί σπουδαίο ρόλο που δεν επιτελεί η διεφθαρμένη κοσμική εξουσία. Η παράδοση για παράδειγμα της Λατινικής Αμερικής με τον κοινωνικό ρόλο μερικών καθολικών ιερέων αποτελεί φωτεινό παράδειγμα.

Σε μας; Η Εκκλησία βρέθηκε από την αρχή της δημιουργίας του κράτους στενά συνδεδεμένη με αυτό. Αμέσως μετά το 1829 οι δομές της ήταν οι μόνες υπάρχουσες δομές που πλησίαζαν σε κρατικές. Οι ναοί ήταν τα κέντρα πολλαπλών δομών εκπαίδευσης και διοίκησης. Η ιδιότητα του «ενορίτη» και του «πολίτη» ταυτίζονταν. Πάνω στην υπάρχουσα δομή αναπτύχθηκε η διοικητική δομή της χώρας. Οι κοινότητες αντιστοιχούσαν στις ενορίες, οι δήμοι ή οι νομοί σε μητροπόλεις. Το κράτος ακολούθησε την εκκλησιαστική διαίρεση. Έπρεπε να φτάσουμε στο 2002 για να αποσυνδεθεί επιτέλους η εκλογική διαίρεση από τον συμβολισμό. Το εκλογικό διαμέρισμα αντικατέστησε την ενορία. Η σύγχυση όμως παρέμεινε. Το κράτος οικοδομήθηκε πάνω στους θεσμούς της εκκλησίας και η εκκλησία ταύτισε την δική της αίγλη εν μέρει με το κράτος.

Μέσα σε όλα αυτά, μπλέκεται το θέμα της διεθνούς πολιτικής. Διαβάσαμε ότι ο Ρώσος πατριάρχης καλοβλέπει την πλευρά του Αρχιεπίσκοπου. Τι αλήθεια συμβαίνει; Φυσικά, τα ζητήματα εκκλησιαστικής κανονικότητας δεν λύνονται με ψηφοφορίες, μειοψηφίες και πλειοψηφίες. Λίγοι θυμούνται ότι το 1502 αναπτύχθηκε η θεωρία της τρίτης Ρώμης. Το Πατριαρχείο (της Ανατολικής Εκκλησίας) μεταφέρθηκε κάποια στιγμή από την Ρώμη στη Νέα Ρώμη (την Κωνσταντινούπολη). Το 1502, για να προστατευτεί, μεταφέρθηκε για λίγο στην Τρίτη Ρώμη (τη Μόσχα). Και σύμφωνα με την ρωσική παράδοση, τέταρτη Ρώμη δεν θα υπάρξει. Έτσι, όχημα της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, της Σοβιετικής Ένωσης και ξανά της Ρωσίας γίνεται η προσπάθεια εδραίωσης της πρωτοκαθεδρίας του Ρώσου Πατριάρχη στην Ανατολική (Ορθόδοξη) Εκκλησία. Τα πράγματα λοιπόν δεν είναι απλά ούτε μονοσήμαντα. Όχημα της δικής μας, της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής θα πρέπει να είναι η προστασία του θεσμού του Πατριαρχείου και η εδραίωση της πρωτοκαθεδρίας του. Προφανώς, οι εσωτερικές σχέσεις των εκκλησιών δεν μπορούν να αποτελούν αντικείμενο νομοθετικών ρυθμίσεων.

Συνηθίζουμε να πιστεύουμε ότι μπορούμε εύκολα να έχουμε άποψη (και φυσικά σωστή!) για όλα τα θέματα. Εκείνο που μας διαφεύγει, είναι ότι μερικές φορές (δυστυχώς τις περισσότερες) λεπτές ισορροπίες και ειδικές παράμετροι που δεν μπορούμε εύκολα να εκτιμήσουμε μπορεί να κάνουν τη διαφορά ανάμεσα στην επιτυχία και την αποτυχία. Και εύκολα επίσης καταγράφουμε δημοσκοπήσεις για τις εκκλησιαστικές διαμάχες και την «δημοτικότητα» του Πατριάρχη και του Αρχιεπισκόπου μαζί με την δημοτικότητα του Πρωθυπουργού, του Αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης κ.α.

Για να ξαναγυρίσουμε στο κράτος, προφανώς ο εκσυγχρονισμός και η επανίδρυση του πρέπει να περάσουν από τη διοικητική αποδέσμευση της Εκκλησίας από αυτό. Σήμερα, η δέσμευση των δύο δεν έχει -πρακτικά- να προσφέρει τίποτα σε κανένα από τους δύο θεσμούς. Οι ρυθμίσεις που αφορούν το κράτος πρέπει να είναι ρυθμίσεις που αφορούν το κράτος. Τι θλιβερή ταυτολογία!. Και πόσο χρήσιμη όμως..

Επιλογές περιήγησης: Αρθρα του καθ. κ. Θεόδωρου Χατζηπαντελή >  Aρθρα στο Έθνος