Μπαίνουμε στην τελική ευθεία των Βουλευτικών εκλογών και περιμένουμε μια σωρεία κρυφών, «κρυφών» και δημόσιων δημοσκοπήσεων.

Ο κάθε υποψήφιος και το κάθε κόμμα θέλει να ξέρει (μόνο αυτός και αυτό συνήθως) τι ποσοστό θα πάρει. Έτσι έχουμε τις κρυφές δημοσκοπήσεις. Από τις παραπάνω όσες συμφέρουν διαρρέουν ή «διαρρέουν». Έτσι έχουμε τις « κρυφές » δημοσκοπήσεις.

H ανόητη απαγόρευση δημοσίευσης δημοσκοπήσεων το τελευταίο δεκαπενθήμερο πριν τις εκλογές προκάλεσε στις προηγούμενες εκλογές το «λαθρεμπόριο» δημοσκοπήσεων, την φημολογία και την επίκληση διαφόρων «ερευνών» και ερευνών. Το Σάββατο πριν τις εκλογές η ΝΔ «κατά έγκυρες πληροφορίες» προηγούνταν 2%. Την Κυριακή το βράδυ έχασε με 1 , 1 %.

Τέλος, μια σειρά ερευνών γίνεται ώστε να απαντηθούν δημόσια ερωτήματα (ερωτήματα που αφορούν την κοινή γνώμη). Έτσι έχουμε τις δημόσιες έρευνες.

Οι δημοσκοπήσεις έρχονται σήμερα να καλύψουν την παρατηρούμενη έλλειψη επικοινωνίας των κομμάτων με τις κοινωνικές ομάδες. Έτσι αντικαθιστούν την παραδοσιακή μορφή επικοινωνίας μέσω οργανώσεων και συλλογικών υποκειμένων που αποτελούσαν τα αισθητήρια νεύρα των κομμάτων στην κοινωνία και σήμερα υπολειτουργούν, μετατρέποντας την αμφίδρομη αυτή επικοινωνία σε " έκφραση " γνώμης από " αντιπροσωπευτικά δείγματα " προς τα κόμματα τα οποία κόμματα όμως έχουν πριν από αυτό φροντίσει να απευθύνονται στους πολίτες κυρίως μέσω διακηρύξεων στις εφημερίδες και στην τηλεόραση.

Φυσικά το γεγονός αυτό είναι επικίνδυνο για την λειτουργία των αντιπροσωπευτικών θεσμών αλλά δεν ευθύνονται οι " δημοσκοπήσεις " για αυτό.

Προφανώς οι έρευνες δεν μπορεί να υποκαταστήσουν την καθημερινή πολιτική. Ευτυχώς, η επίδραση τους είναι (κατά μέσο όρο) ελάχιστη στη διαμόρφωση της γνώμης των πολιτών. Σε όλες τις έρευνες που υπάρχουν σχετικά ερωτήματα, η επίδραση των ερευνών θεωρείται από τους τελευταίους παράγοντες διαμόρφωσης γνώμης. Φυσικά, αν ερωτηθεί κανείς αν πιστεύει ότι οι δημοσκοπήσεις επιδρούν στους άλλους θα απαντήσει θετικά. Όπως το σχετικό ανέκδοτο που λέει ότι αν ρωτήσουμε « τι φταίει για την άγνοια και την απάθεια των πολιτών » η συνήθης απάντηση είναι « δεν ξέρω και δεν με ενδιαφέρει ».

Παράλληλα, όσοι διατυπώνουν την άποψη ότι οι έρευνες χειραγωγούν ή διαμορφώνουν ή κατευθύνουν καλά θα κάνουν να το αποδείξουν .

Ο W . G . Bush ισχυρίσθηκε ότι δεν μπορεί να αποδείξει ότι δεν υπάρχουν χημικά όπλα στο Ιράκ, επομένως μπορεί να υπάρχουν.

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι δεν μπορούν να αποδείξουν ότι οι δημοσκοπήσεις δεν επηρεάζουν το εκλογικό σώμα, επομένως μπορεί και να το επηρεάζουν .

Έχει (και έχουν) δίκαιο ασφαλώς, ούτε όμως και εγώ μπορώ να αποδείξω ότι οι κάτοικοι του πλανήτη Vega δεν έχουν μια μυστική βάση έξω από τη Βαγδάτη ή στον πυθμένα του Αιγαίου ή ότι δεν κάνουν μυστικές δημοσκοπήσεις για το ψηφοδέλτιο επικρατείας του ΠΑΣΟΚ. Η αδυναμία οριστικής αναίρεσης οποιουδήποτε ισχυρισμού δεν αποτελεί καμία απόδειξη του.

Οι πολλές μα πάρα πολλές έρευνες ακυρώνουν τις έρευνες . Δημιουργούν τάση άρνησης στους πολίτες, με αποτέλεσμα να μην είναι αντιπροσωπευτική η καταγραφή και άρα να οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα και πολιτικές.

Ζώντας στη χώρα της υπερβολής, ξέρουμε ότι θα έχουμε πολλές μα πάρα πολλές έρευνες. Κάθε κανάλι που σέβεται τον εαυτό του οργανώνει ένα exit poll . Τα ίδια μεγέθη μετριόνται με μεγάλη συχνότητα λες και θα αλλάξουν δραματικά η μόδα των «κυλιόμενων» μετρήσεων .

Όπως δεν έχει αξία να μετράμε το ύψος ή το βάρους ενός παιδιού κάθε μέρα, ούτε το βάρος μας κάθε ώρα όταν κάνουμε δίαιτα -το μόνο που καταφέρνουμε είναι να παρατηρούμε τυχαίες διακυμάνσεις και να προκαλούμε άγχος- έτσι δεν είναι σκόπιμο να μετράμε κάθε ημέρα τη δημοτικότητα, την πρόθεση ψήφου, την αναγνωρισιμότητα. Παρατηρούμε το αυτονόητο, ότι δεν πρόκειται για σταθερά μεγέθη αλλά για μεταβλητές που έχουν διακύμανση. Βέβαια, έτσι θα χρηματοδοτούμε αυτούς που κάνουν έρευνες. Σκεφτείτε την αντιστοιχία να κάνεις κάθε βδομάδα γενικές εξετάσεις αίματος ή ούρων. Το μόνο που καταφέρνεις είναι να χρηματοδοτείς τον μικροβιολόγο.

Για να μετρηθούν με ακρίβεια μεγέθη που δεν είναι δυνατόν να μετρηθούν χρησιμοποιούνται εργαλεία που είναι ακατάλληλα για την μέτρηση. Όπως όταν θέλουμε να μετρήσουμε το ύψος και ανεβαίνουμε στη ζυγαριά . Έτσι διαπιστώνουμε ότι έχουμε ύψος 85 κιλά.

Οι αγγλικές εταιρείες δημοσκοπήσεων αντιστοιχούν, σχετικά αυθαίρετα, σε πολιτικές στάσεις μέσω έμμεσων ερωτήσεων (όπως π.χ. " ποιος θεωρείται ότι έχει την μεγαλύτερη πιθανότητα να είναι πρωθυπουργός », ή " ποιος θέλετε να εκλεγεί πρωθυπουργός " ή " ποιο κόμμα έχει τις σωστότερες θέσεις για το τάδε θέμα ") τους πολίτες που αρνούνται να τοποθετηθούν στην ευθεία ερώτηση " ποιο από τα παρακάτω κόμματα θα ψηφίσετε ". Έτσι, ανακαλύπτονται ερωτήματα και τεχνικές προσπαθώντας να « εκβιαστούν » απαντήσεις για να παράγονται ενδιαφέροντα πρωτοσέλιδα.

Στις προηγούμενες εκλογές η λεγόμενη «παράσταση νίκης» σε όλες τις έρευνες ήταν συντριπτικά υπέρ του ΠΑΣΟΚ. Σχεδόν 30% υπέρ του ΠΑΣΟΚ ένα μήνα πριν τις εκλογές και 30% υπέρ του ΠΑΣΟΚ 1 5 μέρες πριν. Στις εκλογές η διαφορά των δύο κομμάτων ήταν 1 , 1 %. Προφανώς η «παράσταση νίκης» δεν έχει καμία σχέση με το τελικό αποτέλεσμα . Όσοι την χρησιμοποιούν δεν κάνουν τον κόπο να μας εξηγήσουν το μηχανισμό που την συνδέει με το τελικό αποτέλεσμα των εκλογών. Γιατί λοιπόν την επικαλούνται όλο και συχνότερα;

Στις προηγούμενες εκλογές από ένα μήνα μέχρι δεκαπέντε μέρες πριν, η συσπείρωση του ΠΑΣΟΚ ήταν 80% και της ΝΔ 90%. Στις εκλογές οι συσπειρώσεις εκτιμήθηκαν σε 88% και 94% αντίστοιχα. Οι δε μετακινήσεις μεταξύ ΝΔ και ΠΑΣΟΚ ήταν 3% από ΝΔ σε ΠΑΣΟΚ και 6% από ΠΑΣΟΚ σε ΝΔ. Στις εκλογές τα αντίστοιχα μεγέθη ήταν 4% προς 8%. Σας θυμίζει κάτι;

Οι πανελλαδικές έρευνες είναι ιδιαίτερα δύσκολες γιατί στηρίζονται -σύμφωνα με την τεχνική που αναφέρεται- στην μάλλον λανθασμένη υπόθεση ότι « ο κάθε πολίτης κάθε εκλογικής περιφέρειας τοποθετείται με τον ίδιο τρόπο στο κάθε ερώτημα» και στην επίκληση της τύχης ότι το κάθε μικρό κομμάτι ιδιαίτερων χαρακτηριστικών (π.χ. όσοι στο δείγμα δήλωσαν στην τάδε δειγματοληπτική μονάδα ότι ψήφισαν ΝΔ) αντιπροσωπεύει τον ιδιαίτερο πληθυσμό (όσους πολίτες στην τάδε δειγματοληπτική μονάδα ψήφισαν ΝΔ). Έτσι, εξηγείται η απόκλιση μεταξύ των πανελλαδικών και των μετρήσεων που γίνονται σε εκλογικές περιφέρειες. Όμως, για να είναι γενικεύσιμα τα συμπεράσματα πρέπει το δείγμα που θα επιλεγεί να αντιπροσωπεύει τον πληθυσμό ως προς το χαρακτηριστικό που μελετάμε και όχι αναγκαστικά ως προς άλλα χαρακτηριστικά που μπορεί να έχουν ή να μην έχουν σχέση με αυτό .

Οι εκλογές δεν έχουν κριθεί παρά μόνο όταν τελειώσουν. Είναι μάλλον αυθαίρετο να υποθέτουμε ότι δημοσκοπήσεις που γίνονται πριν τις εκλογές είναι δυνατό να αποτυπώνουν αριθμητικά το τελικό αποτέλεσμα, αφού σε αυτή την περίπτωση ότι συνέβαινε μέχρι τις εκλογές δεν θα είχε καμία επίδραση, συμπέρασμα που είναι κατά κάθε έννοια αυθαίρετο και λανθασμένο.

Ένα μήνα πριν τις προηγούμενες εκλογές η διαφορά ΝΔ-ΠΑΣΟΚ ήταν σχεδόν 2-2,5% υπέρ του ΠΑΣΟΚ. Δεκαπέντε μέρες πριν τις εκλογές ήταν πρακτικά 0%. Την ημέρα των εκλογών ήταν 1 , 1 % υπέρ του ΠΑΣΟΚ.

Νομίζω ότι αρκούν χωρίς σχόλια οι δύο παρακάτω τίτλοι για να περιγράψουν το αυτονόητο. « Exit polls : Η πιο σίγουρη δημοσκόπηση. (ΝΕΑ 8-9/4/2000)» και « Exit polls : Το θρίλερ των 7μ.μ. αποδείχτηκε κωμωδία. (ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1 0/4/2000)».

Είναι φανερό ότι πρέπει να απομονωθούν τα επιστημονικά θέματα από τα θέματα που αναφέρονται στην προστασία του Πολίτη από την χρήση των δημοσκοπήσεων.

Δεν είναι δυνατό όμως, σε καμία περίπτωση, να οδηγηθούμε σε αναπαραγωγή συμπεριφορών όπως του Ανώτατου Σοβιέτ που με ψηφοφορία αποφάσισε για την βιολογική αναπαραγωγή ποικιλιών σιταριού, ή σε πρακτικές ψηφοφοριών στην Βουλή ή δικαστικών λύσεων για " την ύπαρξη Θεού " ή για το αν " η γη είναι επίπεδη " ή " ποια είναι η κατάλληλη μέθοδος δειγματοληψίας " ή " αν μπορεί να προβλεφτούν οι σεισμοί ".

Προφανώς, όπως και σε κάθε μορφή έρευνας υπάρχει επιστημονική δεοντολογία και υποχρέωση τήρησης ερευνητικού πρωτοκόλλου. Όπως σε κάθε μορφή επιστημονικής έρευνας είναι υποχρεωτικό δύο διαφορετικοί άνθρωποι με τα ίδια δεδομένα και την ίδια μέθοδο να καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα.

Επιλογές περιήγησης: Αρθρα του καθ. κ. Θεόδωρου Χατζηπαντελή >  Aρθρα στον Παρατηρητή