Για τις ερωτήσεις χρησιμοποιήθηκε σε ελεύθερη απόδοση το άρθρο των Sheldon R Gawiser & G . Evans Witt στο The practice of Social Research (επιμ. Earl Babbie, σελ . Α 1 29-Α 1 34). Τα σχόλια οφείλονται στον γράφοντα

1. Ποιος έκανε την έρευνα;

Σχόλιο: Ένας αντικειμενικός ανεξάρτητος οργανισμός, μια εταιρεία, μια ερευνητική ομάδα, ένα κόμμα, το επιτελείο ενός υποψήφιου; Μην εμπιστεύεστε οτιδήποτε π.χ. μια διαφημιστική εταιρεία συνδεδεμένη με έναν υποψήφιο ή ένα κόμμα.

2. Ποιος πλήρωσε για την έρευνα και γιατί έγινε;

Σχόλιο: Έγινε για την παρουσίαση στη κοινή γνώμη των μεγεθών; Είναι ενταγμένη σε μια σειρά συγκριτικών ερευνών; Έγινε για να διαμορφώσει την πολιτική του κάποιο κόμμα ή ένας υποψήφιος;

3. Ποιος είναι ο πληθυσμός αναφοράς της έρευνας; Πόσοι άνθρωποι συμμετείχαν στην έρευνα; Πως έγινε η επιλογή όσων συμμετείχαν;

Σχόλιο: Ένα δείγμα πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικό. Το ότι ένα δείγμα είναι τυχαία κατανεμημένο ως προς το φύλο, την αστικότητα, την ηλικία δεν αποδεικνύει ότι αντιπροσωπεύει τον πληθυσμό αναφοράς. (Η χώρα; Κάποια εκλογική περιφέρεια; Οι άνδρες; Οι νέοι; Οι πολίτες υψηλού μορφωτικού επιπέδου;). Επίσης, ένα δείγμα μεγέθους 2000 δεν είναι καλύτερο από ένα δείγμα μεγέθους 1 000 επειδή είναι διπλάσιο. Σημασία όπως σε πολλά πράγματα στη ζωή μας έχει η ποιότητα και όχι το μέγεθος.

4. Τα αποτελέσματα αναφέρονται στο σύνολο των ερωτηθέντων; Έχουν γίνει εκ των υστέρων σταθμίσεις ως δημογραφικά και άλλα χαρακτηριστικά;

Σχόλιο : Είναι πολύ συνηθισμένο να παρουσιάζονται αποτελέσματα κατά φύλο, κατά ηλικία, κατά κόμμα, κατά μορφωτικό επίπεδο. Αν ένα δείγμα αντιπροσωπεύει το σύνολο, αυτό δεν αποδεικνύει ότι ένα κομμάτι του αντιπροσωπεύει το αντίστοιχο μέρος του πληθυσμού. Αν μια πανελλαδική έρευνα αντιπροσωπεύει το σύνολο των πολιτών ως προς τα ποσοστά των κομμάτων, δεν σημαίνει ότι οι νέοι ηλικίας 1 8-25 που συμμετείχαν αντιπροσωπεύουν το σύνολο των νέων ηλικίας 1 8-25 ετών. Όσοι δήλωσαν ότι ψήφισαν ΣΥΝ στις προηγούμενες εκλογές δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά το σύνολο των ψηφοφόρων του ΣΥΝ των προηγούμενων εκλογών. Για να συμβαίνει αυτό πρέπει το συνολικό δείγμα να έχει σχηματιστεί σαν άθροισμα αντιπροσωπευτικών δειγμάτων επιμέρους κομματιών του δείγματος. Δηλαδή, να έχει επιλεγεί αντιπροσωπευτικό πανελλαδικό δείγμα των γυναικών, ηλικίας 1 8-25 ετών, ψηφοφόρων του ΣΥΝ, κατοίκων αγροτικών περιοχών, υψηλού μορφωτικού επιπέδου και αυτό να έχει συμβεί για κάθε συνδυασμό του φύλου, της ηλικίας, του κόμματος, της αστικότητας, του μορφωτικού επιπέδου. Δεν αρκεί να αντιπροσωπεύεται μια εκλογική περιφέρεια αναλογικά, π.χ. 1 0% του δείγματος να προέρχεται από την Α' Θεσσαλονίκης, για να αποτυπώνονται αντιπροσωπευτικά αποτελέσματα για αυτήν (την Α΄ Θεσσαλονίκης). Συνήθως οι σταθμίσεις που γίνονται παράγουν δειγματοληπτικά λάθη που κάνουν εντελώς ασαφή τα αποτελέσματα.

5. Πότε έγινε ή έρευνα; Πως έγινε η έρευνα;

Σχόλιο: Κανένας δεν ενδιαφέρεται για «παλιές» έρευνες ή για έρευνες που έγιναν με έντονη την επίδραση ενός ιδιαίτερου γεγονότος. Οι έρευνες με προσωπικές συνεντεύξεις είναι πιο αξιόπιστες από ότι οι τηλεφωνικές και οι ταχυδρομικές. Αυτό προϋποθέτει ότι οι συνεντευκτές είναι εκπαιδευμένοι, η διαδικασία συγκέντρωσης των δεδομένων ελέγχεται, τα δεδομένα έχουν καθαριστεί από λάθη και παραλείψεις. Οι τηλεφωνικές έρευνες κοστίζουν λιγότερο, γίνονται ποιο γρήγορα, δεν προκαλούν κινδύνους στους συνεντευκτές, κάνουν ευκολότερη την μηχανογράφηση των δεδομένων. Στις έρευνες με προσωπική συνέντευξη συμμετέχει μεγαλύτερο μέρος του δείγματος, υπάρχει η δυνατότητα καταγραφής χαρακτηριστικών στην περίπτωση άρνησης συμμετοχής, ο συνεντευκτής μπορεί να διευκρινίσει ασάφειες, να ελέγξει αν ο ερωτώμενος ανήκει στον πληθυσμό αναφοράς. Οι υπόλοιπες έρευνες (π.χ. τηλεφωνήματα σε γραμμές 90 ή 800) δεν αξίζει καν να αναφέρονται

6. Ποιο είναι ανά παρουσιαζόμενο μέγεθος το δειγματοληπτικό λάθος;

Σχόλιο: Πρέπει να αναφέρεται με μεγάλη σαφήνεια. Δεν είναι κάποιο γενικό ίδιο «λάθος» για κάθε εκτίμηση. Είναι σημαντικό ότι δεν προκύπτει επειδή κάτι δεν μετρήθηκε «σωστά» ή γιατί κάποιος δεν υπολόγισε «κάτι» αλλά οφείλεται στη μεθόδου . Ένα ποσοστό που προκύπτει από μια δειγματοληπτική μέθοδο σημαίνει ότι το πραγματικό ποσοστό στον πληθυσμό κυμαίνεται ανάμεσα σε κάποια όρια . Όχι ότι είναι ακριβώς τόσο . Ποσοστό 40% σε δείγμα μεγέθους 1 600 σημαίνει ότι στον πληθυσμό το ποσοστό κυμαίνεται από 37,5% μέχρι 42,5% με πιθανότητα 95%. Διαφορά 3% μεταξύ δύο κομμάτων σημαίνει ότι η πραγματική διαφορά τους είναι από 2% υπέρ του ενός μέχρι 8% υπέρ του άλλου με πιθανότητα 99%.

7. Τι άλλα λάθη μπορεί να έχουν γίνει;

Σχόλιο: Ιδιαίτερα πρέπει να προσεχτεί το ποσοστό πολιτών που αρνήθηκαν να απαντήσουν. Μέχρι τώρα γνωρίζουμε ότι αν έχουν απαντήσει 1 000 άτομα το δείγμα δεν έχει μέγεθος 1 000 αλλά 2000, υπάρχουν δηλαδή άλλοι 1 000 που έχουν προσεγγιστεί και αρνήθηκαν να απαντήσουν. Η προσέγγιση που συνήθως χρησιμοποιείται είναι να αναφέρονται τα αποτελέσματα στο μέρος του δείγματος που συμμετείχε στην έρευνα με την παραδοχή ότι όσοι αρνούνται να απαντήσουν συμπεριφέρονται όπως και αυτοί που συμμετείχαν. Η παραδοχή αυτή όμως πρέπει να έχει ελεγχθεί -συνήθως με την περιγραφή των δημογραφικών χαρακτηριστικών και τους λόγους που επικαλούνται όσοι αρνούνται να συμμετέχουν-. Είναι επίσης γνωστό ότι στην Αθήνα το ποσοστό άρνησης είναι πολύ μεγαλύτερο (για να συμπληρωθεί 1 ερωτηματολόγιο προσεγγίζονται 1 1 πολίτες) και το profile όσων απαντούν είναι διαφορετικό από το profile όσων αρνούνται να απαντήσουν. Επιπλέον, σε κάθε εκλογική αναμέτρηση υπάρχει σχεδόν 1 0% πολιτών που απέχουν για διάφορους λόγους. Το ποσοστό αυτό συνήθως δεν εμφανίζεται στα αποτελέσματα των ερευνών.

8. Πως έχουν διατυπωθεί οι ερωτήσεις; Ποια είναι η σειρά των ερωτήσεων;

Σχόλιο: Χρειάζεται η ακριβής διατύπωση των ερωτήσεων. Οι «ερωτήσεις» που συγκροτούν ένα ερωτηματολόγιο δεν είναι κάτι που κάποιοι κάποτε σκέφτηκαν αλλά ένα συνεκτικό εργαλείο καταγραφής και ανάλυσης της εκλογικής συμπεριφοράς. Οι ερωτήσεις πρέπει να αντιστοιχούν στις δεδομένες συνθήκες και συνήθειες των πολιτών. Οι ερωτήσεις για παράδειγμα «παράσταση νίκης» και «καταλληλότερος πρωθυπουργός» είναι σχεδιασμένες για να βοηθήσουν την ανάλυση των «αναποφάσιστων» και μάλιστα σε ένα δικομματικό περιβάλλον. Γι αυτό η χρήση τους πρέπει να γίνεται με περίσκεψη. Προφανώς επίσης δεν πρέπει να αξιολογούνται ερωτήσεις που κατευθύνουν σε απαντήσεις όπως π.χ. «Τι γνώμη έχετε για την κυβέρνηση που προκάλεσε ανεργία και ευθύνεται για το τάδε» ή «Τι γνώμη έχετε για τον τάδε συνεπή, ωραίο, ενημερωμένο». Πρέπει επίσης, να αποφεύγονται προβλήματα κατεύθυνσης των πολιτών μέσω της αναφοράς σε προηγούμενες ερωτήσεις που εμπεριέχουν απαντήσεις σε επόμενες.

9. Τι άλλες έρευνες έχουν γίνει; Δίνουν τα ίδια αποτελέσματα; Και αν όχι γιατί;

Σχόλιο: Συχνά βλέπουμε να υπάρχει διακύμανση των ποσοστών σχεδόν από βδομάδα σε βδομάδα. Πρέπει να ερμηνευτεί πως προκύπτουν αυτές οι διαφοροποιήσεις.

10. Λοιπόν οι έρευνες δείχνουν ότι οι εκλογές κρίθηκαν. Τι μένει να γίνει;

Σχόλιο: Οι εκλογές δεν έχουν κριθεί παρά μόνο όταν τελειώσουν. Είναι μάλλον αυθαίρετο να υποθέτουμε ότι δημοσκοπήσεις που γίνονται πριν τις εκλογές είναι δυνατό να αποτυπώνουν αριθμητικά το τελικό αποτέλεσμα, αφού σε αυτή την περίπτωση ότι συνέβαινε μέχρι τις εκλογές δεν θα είχε καμία επίδραση συμπέρασμα που είναι κατά κάθε έννοια αυθαίρετο και λανθασμένο. Παρόλα αυτά μπορεί να συμβεί κάποια ή κάποιες έρευνες να προσεγγίσουν το αποτέλεσμα ιδιαίτερα σε σχέση με γενικά χαρακτηριστικά.

11. Επιδρούν οι έρευνες στην κοινή γνώμη;

Σχόλιο: Ευτυχώς οι έρευνες δεν αλλάζουν την άποψη και τη στάση των πολιτών. Μέσω των ερευνών αποτυπώνεται η πραγματικότητα. Η λανθασμένη ανάλυση της πραγματικότητας από τον τύπο, την τηλεόραση ή τα επιτελεία των κομμάτων ή των υποψηφίων μπορεί να προκαλέσει λάθος κινήσεις από την πλευρά τους και να στρέψει την πραγματικότητα σε βάρος τους. Όμως δεν φταίνε οι «έρευνες»¨για αυτό.

12. Ρώτησα όλες τις παραπάνω ερωτήσεις και οι απαντήσεις είναι ικανοποιητικές. Η έρευνα λοιπόν είναι απόλυτα σωστή;

Σχόλιο: Ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις αν τα αποτελέσματα μιας δειγματοληπτικής έρευνας είναι απόλυτα ακριβή. Πρέπει να κάνεις μια απογραφική έρευνα για να το διαπιστώσεις.

13. Με όλα τα παραπάνω προβλήματα και ενστάσεις αξίζει να αναφερόμαστε σε έρευνες γνώμης;

Σχόλιο: Προφανώς, αν οι απαντήσεις στα παραπάνω είναι ικανοποιητικές.

14 Αξίζει να αναφερθούμε σε αυτή την συγκεκριμένη έρευνα;

Σχόλιο: Αυτό αφορά την αντικειμενική αξία της έρευνας, πράγμα που πρέπει να κρίνεις μόνος σου. Αν πιστεύεις ότι δεν μπορείς, πριν την παρουσιάσεις ρώτησε έναν που γνωρίζει και εμπιστεύεσαι και μπορεί να σε συμβουλεύσει.

Όταν φτάσουν στα χέρια σου τα αποτελέσματα της επόμενης έρευνας παρατήρησε πόσες από τις παραπάνω ερωτήσεις έχουν απαντηθεί (ή πόσες μπορεί να απαντηθούν από τις διαθέσιμες πληροφορίες).

Επιλογές περιήγησης: Αρθρα του καθ. κ. Θεόδωρου Χατζηπαντελή >  Aρθρα στο Έθνος